Najbliższa, bo oddalona zaledwie 17 mil od miejsca gdzie mieszkam i wielokrotnie przeze mnie odwiedzana. Wszystko to jednak na długi czas przed wpadnięciem na pomysł pisania artykułów-relacji "Szlakiem angielskich katedr" i powstaniem tej serii, dlatego by sprawiedliwości stała się zadość - bez dłuższego wstępu - przedstawiam wam... katedrę w Carlisle! :)
Na początek zaczniemy od przybliżenia postaci z czasów starożytnych, która w pewien sposób wpisała się w historię tego miejsca.
Św. Cuthbert urodził się w północnej Northumbrii w okolicach roku 635 - w tym samym roku św. Aidan założył słynny klasztor na wyspie Holy Island - Lindisfarne. Niewiadomo zbyt wiele o jego dzieciństwie, oprócz tego, że został wychowany w wierze katolickiej i w rodzinie zastępczej szkolony w sztuce wojennej, na co zachowały się dowody wzięcia przez niego udziału w conajmniej jednej potyczce, co było z resztą totalnie normalnym dla chłopców w tamtych czasach.
Jego życie zmieniło się gdy miał mniej więcej 17 lat i pewnej nocy "opiekował się" stadem owiec sąsiadów (jako że nie był pastuchem, bardziej prawdopodobnym jest, że tego wieczoru stał on po prostu na nocnej straży). Spoglądając w gwiazdy zauważył światło, które zstępowało na ziemię i powracając wydawało się "eskortować" duszę do nieba. Był to 31 sierpnia roku Pańskiego (AD) 651 - noc w którą zmarł św. Aidan. Być może już wcześniej młody Cuthbert rozważał życie zakonne, ale ta noc i to wydarzenie było dla niego momentem podjęcia stanowczej decyzji w kwestii swojej przyszłości.
Wyruszył więc do klasztoru w Melrose, notabene także założonego przez św. Aidana i poprosił o przyjęcie w szeregi nowicjuszy, gdzie spędził kolejne 13 lat swojego życia.
Kiedy mnisi z Melrose otrzymali nowe ziemie i misję, by założyć nowy klasztor w... Ripon (opisywanym przez nas w innym artykule), św Cuthbert był w grupie jego założycieli. W swoich późnych latach 20-tych powrócił do ojczystego klasztoru, gdy dowiedział się, że jego przyjaciel i nauczyciel, przeor Boisil, znajdował się na łożu śmierci. Po jego odejściu, zastąpił go na stanowisku przeora Melrose (prawej ręki opata).
W 664 AD uczestniczył w tzw. Synodzie w Whitby który ostatecznie zdecydował o tym, że królestwo Northumbrii przestaje podążać duchowo za irlandzkim, celtyckim przykładem, a zwraca się w kwestiach wiary ku kontynentowi - Rzymowi. W rezultacie irlandzcy mnisi Lindisfarne nie zgadzający się z postanowieniami soboru opuszczają wyspę, a opat klasztoru w Melrose zostaje mianowany równocześnie opatem Lindisfarne, a co za tym idzie - św. Cuthbert przeorem wraz z nim.
Przeprowadza się on do Lindisfarne (Holy Island) mając mniej więcej 30 lat i mieszka tam przez następne 10 lat. Sprawnie zarządzał opactwem; był aktywnym misjonarzem, a także doskonałym przewodnikiem duchowym. Jego postawa i przykładny żywot katolika sprawiły, że stał się popularny i często proszono go o radę. W wieku 40 lat stwierdził jednak, że Bóg wzywa go do życia pustelniczego wzorem Ojców Pustyni, w celu duchowej walki z siłami zła, którą można podjąć tylko w odosobnieniu.
Po krótkim, próbnym okresie na malutkiej, przyległej do Lindisfarne wysepce decyduje się przenieść do większej i bardziej odległej wyspy znanej jako "Inner Farne" gdzie buduje pustelnię i mieszka w niej przez kolejne 10 lat swojego życia. Oczywiście ludzie nie zapominają o świętym - nadal udają się do niego po rady, konsultacje, pomoc. Przez większość część roku jednak, wody Morza Północnego, otaczającego wyspę pustelnii świętego są wystarczająco wzburzone by uniemożliwić światu zewnętrznemu dostanie się do niego.
W wieku 50 lat św. Cuthbert został poproszony przez Kościół jak i króla Northumbrii by opuścił swoją pustelnię i przyjął biskupią mitrę. Święty przyjmuje ten honor i przez następne dwa lata aktywnie podróżuje przez kraj wzorem swojego poprzednika - św. Aidana. Podczas jednej z takich podróży (685) odwiedza żonę króla Egfrida w Lugubalia (Luguvalium) (błędnie zwanym przez Anglików Luel, jak donosi opisując żywot świętego kronikarz - św. Beda Czcigodny, a przez nas znanym jako dzisiejsze Carlisle) gdzie proroczą wizją obwieszcza jej, że jej mąż, król został zabity przez Piktów podczas jednej z bitew toczonych w Szkocji.
"Take care," said he, "that you get into your chariot very early on the second day of the week, for it is not lawful to ride in a chariot on the Lord 's day; and go quickly to the royal city, lest, perchance, the king may have been slain. But I have been asked to go to-morrow to a neighbouring monastery, to consecrate a church, and will follow you as soon as that duty is finished." (Żywot św. Cuthberta wg. Św. Bedy Czcigodnego 699 - 705 AD)
Czując zbliżającą się śmierć postanawia wrócić do swojej pustelni na Inner Farne gdzie otoczony swoimi współbraćmi, umiera 20 marca 687 r. Po śmierci jego ciało zostało przeniesione do opactwa Lindisfarne i tam pochowane.
Lokalizacja klasztoru w Carlisle, który odwiedził św. Cuthbert nie została jednoznacznie potwierdzona, jednak przy tendencji dawnych budowniczych do wznoszenia nowych kościołów i katedr na miejscu starych, znanych nam to czy z poprzednich relacji, czy też po prostu źródeł historycznych (jak cytowany wyżej życiorys św. Cuthberta opisujący konsekrację kościoła), jest bardzo prawdopodobne, że obecna katedra została wzniesiona właśnie na miejscu pierwszego, starożytnego klasztoru.
W 1122 r. za panowania króla Henryka I wzniesiony zostaje tutaj kościół klasztorny kanoników regularnych. Całość powstała w stylu romańskim (normańskim) a jedyne pozostałości tego stylu znaleźć możemy w transepcie południowym, przez który wchodzimy do katedry, a także części nawy głównej, która przetrwała do dzisiejszych czasów.
Wiele kościołów zakonów kierujących się regułą św. Augustyna zostało wzniesionych w Anglii w tym okresie czasu, prawdopodobnie ze względu na fakt, że ówczesnym arcybiskupem Canterbury był William de Corbeil - sam wywodzący się z tych kręgów.
Tutejsi kanonicy prowadzili surowy tryb życia, wg reguły św. Augustyna, wiele czerpiąc z praktyk zakonu Cystersów.
W 1133 r. powstaje katolicka diecezja Carlisle, a nowy kościół otrzymuje miano katedry. Carlisle było jedynym klasztorem "augustiańskim" w całym UK który służył równocześnie jako biskupia katedra.
Pierwszym opatem lokalnych kanoników zostaje Athelwold, po założeniu nowej diecezji - zostaje on również mianowany pierwszym biskupem miejsca (1133–55).
100 lat później, w 1233 r. katedralna społeczność kanoników regularnych zostaje wzmocniona przez nowo powstające przykatedralne klasztory franciszkańskie i dominikańskie. XIII i XIV w. to lata rozwoju katedry i przebudowy w nowym stylu - gotyku. Zmiany postępowały znacznie szybciej w rezultacie decyzji króla Edwarda I który zorganizował zebranie swojego dworu i parlamentu właśnie w Carlisle, a także pod koniec życia mieszkał w pobliskim Burgh-by-Sands i często słuchał Mszy Św. w lokalnej katedrze.
Nowy chór, pamiętający właśnie wiek XIII został poszerzony i przebudowany w stylu gotyckim. Ucierpiał jednak znacznie w skutek pożaru w 1292 r. który ogarnął całe miasto, a został wywołany przez młodego Simona z Orton, rzekomo niezadowolonego z decyzji w sprawie swojego spadku. Do roku 1322 arkady i wschodnie nawy Sanktuarium zostały ukończone, a pierwsze witraże głównego okna wschodniego zostały umieszczone w okolicach roku 1350.
W trakcie "English Civil War" - angielskiej wojny domowej na przełomie lat 1639 - 1653, znaczna część nawy głównej katedry została zniszczona przez "Scottish Presbyterian Army" w celu pozyskania surowca - kamienia do wzmocnienia pobliskiej twierdzy - Carlisle Castle. Efekty tego wydarzenia widać po dziś dzień (zdjęcia poniżej).
W transepcie północnym, na ołtarzu znajdziemy tzw. Brougham Triptych, bogato rzeźbiony tryptyk powstały w Antwerpie w latach 1510 - 1520. Przedstawiający sceny z Pasji Chrystusa, zachwycający detalami, rzeźbiony tryptyk to jeden ze znaków rozpoznawczych umiejętności członków tamtejszej Gildii Rzemieślniczej (inny tryptyk - malowany, pochodzący z tego samego okresu czasu i miejsca wspominaliśmy przy okazji odwiedzin King's Chapel w Cambridge).
Chór katedralny składa się z 46 bogato rzeźbionych, drewnianych stalli z "misericords" (oparciami dla mnichów) i datuje się go na XIV wiek. Mizerykordie były wykonane z czarnego dębu, a na nich znajdziemy rzeźbione postacie, miejsca, sceny związane z życiem m.in. św. Antoniego Pustelnika, św. Cuthberta, św. Augustyna czy też 12 apostołów. W 1856 chór zostaje poddany gruntownej renowacji przez Owena Jonesa.
Górne części ścian chóru oraz sanktuarium zostały prawdopodobnie zaprojektowane i wykonane przez Johna Lewen'a który zmarł w 1398 r. Gotyckie arkady składają się z wielu bogato dekorowanych części, a zwieńczenia 12 kolumn chóru i sanktuarium przedstawiają różne pory roku oraz małe figury reprezentujące prace charakterystyczne dla każdego miesiąca.
Panele tylne stalli chóru są podzielone na pionowe sekcje i bogato zdobione. Malunki na nich zawarte przedstawiają figury apostołów, oraz sceny z życiorysów trzech świętych; wspomnianego na początku artykułu św. Cuthberta, św. Antoniego Pustelnika oraz w części południowej - św. Augustyna z Hippo. Powstały w roku 1485, prawdopodobnie za kierownictwa przeora/opata Goundiboura, z powodu znalezienia jego monogramu na jednym z paneli.
W latach 1853 - 1870 katedra poddana zostaje gruntownej renowacji. To właśnie z tego okresu czasu pochodzi wspaniałe, odmalowane na wzór średniowieczny sklepienie autorstwa Owena Jones'a.
Najbardziej cennym i spektakularnym przykładem architektury gotyku jaki znajdziemy w tutejszej katedrze jest bez wątpienia główne okno wschodnie. Przepiękne maswerkowe okno, uznawane za największe i najbardziej "skomplikowane" w całej Anglii (maswerk wyprowadzany z ponad 263 różnych punktów odniesienia) mierzy 15.5 m wysokości i 8 m szerokości. Część witraży przetrwała wichry czasu i pamięta średniowiecze (górna część okna).
Reszta to efekt pracy artystów z Hardman & Co datowanej na rok 1861.
Tematyka witraży to sceny z życia Chrystusa, a centralne miejsce zajmują sceny Ukrzyżowania, Zmartwychwstania i Sądu Ostatecznego.
W Carlisle Cathedral począwszy od XIX w. prowadzono wiele badań oraz wykopalisk archeologicznych. To właśnie wtedy pierwszy raz odkryto pod podłogą części oryginalnej normańskiej katedry. Na początku XX w. odkryto również części starego klasztoru oraz kapitularza, natomiast kilkadziesiąt lat później dokonano kolejnych odkryć podczas wykopalisk w północno-zachodniej części katedry, gdzie obecnie znajduje się "skarbiec" - podziemne muzeum katedralne.
Znajdziemy tam głównie przedmioty odkryte podczas wykopalisk w 1988 r. Wejście do muzeum jest bezpłatne i jest ono otwarte każdego dnia w godzinach otwarcia katedry. Poniżej kilka ciekawych eksponatów, które tam znajdziemy.
Do zobaczenia w następnych relacjach!
Laudetur Iesus Christus!
