York - w całym UK nie ma drugiego takiego miejsca! Zdecydowanie mój faworyt wśród angielskich miast. Jeżeli mieszkasz w UK, a jeszcze Cię tutaj nie było - koniecznie musisz York odwiedzić! Jeżeli natomiast dopiero planujesz odwiedzić UK - myślę, że miasto to powinno być obowiązkową pozycją na liście każdego turysty odwiedzającego Wielką Brytanię.
Można przyjąć, że historia Yorku rozpoczyna się w I w. n.e., a dokładnie w 71 roku, czyli w czasach panowania rzymskiego na tych obszarach. Rzymianie stworzyli tutaj osadę, którą nazywano Eboracum, Eburacum albo Eburaci (w zależności od źródła). Wygnali w tym celu plemię celtyckie zamieszkujące tę okolicę. Po raz pierwszy o Yorku wspomniano w dokumentach z przełomu I i II wieku naszej ery.
O historii miasta w kolejnych stuleciach nie wiadomo zbyt wiele. Można jednak stwierdzić, że w V wieku osada wpadła w ręce Anglosasów. York nie był jednak wówczas dużym grodem ze względu na powodzie, które często go nawiedzały.
Konieczne było przekształcenie terenu w taki sposób, by woda nie zalewała już miasta. Dokonał tego dopiero król Edwin w VII wieku. Miasto uczynił też stolicą Northumbrii (w artykule o Rochester wspominaliśmy jak św. Justus wyświęcił św. Paulina na pierwszego biskupa Yorku, a ten z kolei właśnie był odpowiedzialny za nawrócenie na katolicyzm króla Northumbrii - Edwina).
Pierwszy kościół wybudowany został tutaj właśnie w celu ochrzczenia króla Edwina. Był on drewniany i nic z oryginalnej konstrukcji nie przetrwało do naszych czasów. Zakłada się, że powstał on w roku 627 n.e. Szybko został zastąpiony kamienną konstrukcją w kilka lat później (633) za panowania króla Northumbrii św. Oswalda, a za biskupstwa św. Wilfrida - ponownie przebudowany w roku 670.
Obecne gotyckie "minster" zaprojektowane zostało z myślą o tytule "najwspanialszej katedry królestwa". Powstawało ponad 250 lat pomiędzy rokiem 1220 i 1472.
W 664 r. odbył się słynny synod w Whitby, mający rozstrzygnąć, po której stronie ma opowiedzieć się Kościół: celtyckiej czy rzymskiej, w kwestii daty świętowania Wielkanocy. Po synodzie św. Wilfrid został biskupem Northumbrii, a św. Eata opatem Lindisfarne.
Następne lata przynoszą rozwój miasta i katedry, a episkopat pierwszego arcybiskupa - Egberta (735) - przechodzi do historii jako czas założenia szkoły przykatedralnej oraz biblioteki, której "zazdrościła cała ówczesna Europa".
Budowli nie omijały koleje losu, bo już w 741 r. praktycznie doszczętnie strawił ją pożar. Po tej tragedii i odbudowie katedra jednak posiadać miała wewnątrz już ponad 40 ołtarzy, co świadczy o tym iż nowa konstrukcja była zdecydowanie większa niż poprzednie.
Kościół przetrwał inwazję Wikingów w 866 r. ale został splądrowany przez siły Wilhelma Zdobywcy w roku 1069 podczas tłumienia powstań północnych. To właśnie arcybiskup Yorku - Aeldred był tym, który koronował Wilhelma w Londynie. Po ustabilizowaniu kraju nowy władca wyznacza na abp Yorku - Tomasza z Bayeux (1070 - 1100), który do końca stulecia był odpowiedzialny za przebudowę świątyni w stylu normańskim. Fundamenty tej świątyni znajdziemy do dziś w krypcie katedry.
Pozycja Yorku była tak silna, że ówczesny abp Tomasz wchodził w liczne dysputy z abp Canterbury Lafrancem o prymat arcybiskupstwa Yorku w całej Anglii, a także o skład diecezji, które podlegałyby York, a które Canterbury. Nie bez znaczenia jest tutaj pochodzenie abp Tomasza, którego mentorem był nie kto inny jak brat przyrodni Wilhelma Zdobywcy - Odo z Bayeux, który tak niefortunnie zarządzał diecezją w Rochester roztrwaniając jej dobytek. Konflikt musiał rozwiązać sam papież, potwierdzając prymat Canterbury jako stolicy katolicyzmu na Wyspach (1072 r.)
W 1137 r. katedrę ponownie ogarnia pożar. Odbudowy zniszczonych części dokonuje abp Roger of Pont l’Évêque, to w tym okresie powstaje obecna krypta, chór, wschodnia część kościoła, oraz przyległa do głównej nawy kaplica św. Grobu.
W tych czasach arcybiskupem zostaje kontrowersyjny Wilhelm Fitzherbert.
Wilhelm był skarbnikiem Minster, a w 1141 r. został wybrany na arcybiskupa większością głosów kapituły katedralnej. Mimo tego decyzji sprzeciwiło się wielu kanoników i nie został on wyświęcony na biskupa aż do 1143 r. W 1147 r. natomiast został zdetronizowany przez samego papieża, który zastąpił go opatem Fountains Abbey - Henrykiem Murdac. Opactwo Fountains Abbey (okolice Ripon opisywanego przez nas tutaj) było w tym czasie znane z surowego trybu życia i świętości, co niepodobało się ówczesnym mieszkańcom Yorku, którzy wprost zabronili nowemu arcybiskupowi wjazdu do miasta w roku 1148.
Wilhelm pokornie zaakceptował decyzję papieską i wyruszył na Sycylię. Opatrzność zdecydowała, że zarówno nowy abp Yorku - opat Henryk Murdac jak i papież obaj umarli w tym samym roku 1153, a Wilhelm został poproszony o powrót do Yorku. W trakcie powrotu do miasta zatrzymał się na moście Ouse Bridge. Zebrał się na nim tak liczny tłum, że struktura zapadła się, a wraz z nią do rzeki wpadło wielu mieszkańców miasta. Wilhelm zaczął wzywać na pomoc Boga, by ten oszczędził topielców. Cudownym sposobem nikt nie zginął i wszyscy zostali ocaleni.
Wkrótce po tym wydarzeniu, bo w czerwcu 1154 r. ciężko zachorował i tydzień później zmarł. Wielu twierdziło, że został otruty. Istnieją zapiski wspominające o postawieniu w stan oskarżenia w tej sprawie jednego z jego kapelanów, ale nie ma żadnych dowodów ani zapisków sugerujących wynik rozprawy czy potwierdzających te przypuszczenia.
Cud na moście Ouse Bridge w połączeniu z innymi cudami, które wydarzyły się po śmierci Wilhelma doprowadził do jego kanonizacji w roku 1226.
W roku 1420 rozpoczęto prace nad odbudową zawalonej w roku 1407 wieży centralnej.
Przebudowa nawy głównej rozpoczęła się w 1280 r. Nowa nawa została zaprojektowana dokładnie dwukrotnie szersza niż poprzednia, nadając jej tytuł najszerszej w całej Europie oraz drugiej najwyższej w Anglii (po Westminster Abbey opisanej przez nas tutaj).
W roku 1225, za episkopatu abp Walter de Gray'a, w popularnym wtedy stylu gotyckim, powstaje transept południowy oraz północny. Północny słynny z powodu wielkiego okna, podzielonego na 5 witraży, tzw. "Five Sisters" (Pięć sióstr). Główna wieża centralna Minster powstaje w tym samym okresie. Rok 1226 to również kanonizacja jednego z poprzednich arcybiskupów diecezji York - wspomnianego wyżej św. Wilhelma Fitzherberta, znanego również po prostu jako Wilhelma z Yorku.
Budowę wspaniałego kapitularza datuje się na rok 1260. Jest to zachwycający, zapierający dech w piersiach przykład ówczesnego gotyku. Żebrowana, drewniana konstrukcja sklepienia jest prawdziwym majstersztykiem średniowiecznej architektury, a witraże maswerkowych okien mogą zawstydzić nawet "Pięć Sióstr" transeptu północnego.
York Minster ucierpiało znacznie w skutek angielskiej rewolucji religijnej Henryka VIII; kaplice oraz ołtarze zostały zniszczone za panowania Edwarda VI, a większość wyposażenia katedry rozkradziona.
Za panowanie Elżbiety I natomiast całe wnętrze katedry zostało obdarte z jej grobowców, płyt nagrobnych, memoriałów, ołtarzy, szat liturgicznych, heraldyki, portretowych witraży oraz wszelakich zdobień.
W tych czasach żyła tutaj również św. Margaret Clitherow. Miała zaledwie 18 lat gdy 1 lipca 1571 r. poślubiła John'a Clitherow, wdowca z dwoma synami.
Jej mąż, dobrze prosperujący rzeźnik, został wybrany szamberlanem / podkomorzym w roku 1574. Po ślubie, Margaret przeniosła się na słynną ulicę Shambles, gdzie pomagała mężowi w prowadzeniu biznesu.
Życie Margaret Clitherow’s zmieniło się drastycznie gdy podjęła odważną decyzję powrotu do katolicyzmu w 1574 r. Do wiary jej przodków przyciągnęły ją historie, żywoty świętych księży i świeckich, którzy oddali swoje życie za wiarę. Zainspirowana ich przykładem, Margaret udzielała schronienia ukrywającym się księżom katolickim i pomagała swoim sąsiadom uzyskać regularny dostęp do sakramentów świętych. Zwiększona liczba osób opuszczających lokalną protestancką parafię w latach 1570 - 1580 może świadczyć o jej sukcesie na polu walki z błędami herezji anglikańskiej. W rezultacie postacią przyszłej świętej zainteresowały się lokalne władze i od roku 1576 jej mąż otrzymywał regularne kary finansowe.
Margaret była więziona kilkukrotnie za swoje nieposłuszeństwo władzy, a dziennik więźniów York Castle wspomina o jej uwięzieniu chociażby od sierpnia 1577 do lutego 1578; października 1580 – kwietnia 1581; marca 1583- zimy 1584. To w więzieniu nauczyła się czytać i wykorzystała warunki w jakich się znalazła by doskonalić się w ascezie, modlitwie, pokucie. Pomimo nałożonych kar i nowej ustawy z 1585 która uznawała pomoc księżom katolickim za poważne przestępstwo, Margaret Clitherow nadal odważnie dawała świadectwo swojej wiary. 10 marca 1586 dom państwa Clitherow został przeszukany, a przestraszone dziecko pokazało władzom ukryte pomieszczenie razem z przechowywanymi katolickimi narzędziami liturgicznymi. Ksiądz ukrywał się natomiast wtedy w następnym domu i uniknął schwytania.
Małgorzata została wrzucona do więzienia, a 14 marca oskarżona o pomoc w ukrywaniu katolików. Pomimo namów oskarżycieli do odniesienia się do ich zarzutów, stanowczo milczała co spowodowało skazanie ją na karę "peine forte et dure". Przed wykonaniem wyroku była odwiedzana przez protestanckich kaznodziejów oraz rodzinę, która na próżno prosiła ją o wyrzeczenie się wiary katolickiej bądź przyznanie do bycia w ciąży, co prawdopodobnie mogłoby wpłynąć na zmianę wyroku. 25 marca, w uroczystość Zwiastowania NMP, została zabrana na most Ouse Bridge i obciążana kamieniami "hundredweight" (odpowiednik naszych 50 kg) aż do jej śmierci (jak donoszą zapiski historyczne w rezultacie nałożenia 7-8 takich obciążników). Sześć tygodni później John Mush oraz inni przyjaciele znaleźli jej ciało i pochowali w nieznanym miejscu zapewniając katolicki pogrzeb.
Jej pewna, spokojna postawa, a nawet radość z cierpianej opresji, zwłaszcza w obliczu śmierci sprawiła, że ówcześni oceniali ją jako osobę szaloną. Większość ludzi nie mogła pojąć takiego zachowania świętej względem męża i dzieci. By zdementować te pogłoski Margaret wysłała do męża z więzienia swój kapelusz jako znak uległości żony wobec męża, oraz buty swojej córce Annie, na znak, że powinna ona podążać krokami swojej matki.
Po morderstwie Margaret jej mąż ponownie się ożenił, pozostając protestantem. Jednak dzieci męczennicy pozostały wierne katolickim wierzeniom matki - córka Anne Clitherow uciekła z domu i była więziona w zamku Lancaster w 1593 r. z powodu swojej wiary by później zostać zakonnicą w St Ursula’s w Louvain w 1598 r. Henry Clitherow studiował w angielskich kolegiach w Rheims i Rzymie, a także tymczasowo dołączył do zakonu kapucynów w 1592 r. Jej przyrodni synowie - William został księdzem w 1608 r. a Thomas, więziony i zamordowany za swoją wiarę w Hull w 1604 r.
Margaret Clitherow została beatyfikowana w 1929 r. oraz kanoniozwana 25 października 1970 r. jako jedna z tzw. 40 angielskich męczenników.
Doomstone przedstawia kocioł w którym dusze potępionych są torturowane przez demony. Powyżej kotła, dobrze ubrana kobieta wyobraża luksusy tego świata, a dwie figury z ciężkimi mieszkami zawieszonymi na ich szyjach - chciwość.
Poniżej kotła - dwa demony i dwa diabły-smoki trzymają dusze w ogniu piekielnym. Po prawej stronie kotła przedstawione są 3 paszcze piekła. Początkowo zakładano, że kamień pochodzący z XII w. musiał być częścią zewnętrzną katedry, jednak z powodu doskonałego stanu w jakim się znajduje jest bardziej prawdopodobne iż znajdował się on wewnątrz kościoła.
Z innych zdobień znajdziemy tutaj wyobrażenia... ropuch. Ropuchy ponieważ wg. ówczesnych Normanów (jak i obecnie w popkulturze) posiadały magiczne atrybuty.
Średniowieczna chrzcielnica w krypcie - część dolna kamienna sięga XV w. i oryginalnie znajdowała się w kaplicy Bedern. Część górna zaprojektowana została przez sir Niniana Comper'a w 1947 r. i upamiętnia chrzest króla Edwina przez biskupa Paulinusa w 627 r.
Podczas prac ekskawacyjnych, w latach 1967 - 1968, mających na celu wzmocnienie struktury katedry, odnaleziono i otworzono trumnę abp. Waltera de Graya (XIII w.)
W środku znaleziono malowany na wieku wizerunek arcybiskupa. Wraz ze zmarłym pochowano również jego kielich wraz z pateną, pierścień biskupi oraz pastorał. Jego szaty liturgiczne oraz pozostałe części garderoby uległy totalnemu rozkładowi, ale poduszka, na której spoczęła głowa arcybiskupa przetrwała do czasów dzisiejszych. Te właśnie obiekty, możemy dzisiaj oglądać w podziemnym muzeum katedralnym.
W okolicach roku 990, mnisi z opactwa św. Augustyna w Canterbury (miejsce, gdzie zakończyliśmy tegoroczną pielgrzymkę z Rochester opisaną tutaj) stworzyli zdobioną kopię czterech Ewangelii Nowego Testamentu. Jest to jedna z najstarszych ksiąg w całej Europie i nadal używana podczas różnych ceremonii w York Minster, gdzie przechowywana jest nieprzerwanie od 1020 r. Nowe technologie umożliwiają w dzisiejszych czasach odzyskiwanie DNA ze stron księgi, bez potrzeby wycinania i niszczenia kawałków tego arcydzieła, co w sposób bezinwazyjny pomaga w dalszych badaniach nad księgą.
Przykładowo w rezultacie użycia tego nowego sposobu odkryto iż jeden z dokumentów dodanych do księgi w XIV w. był zrobiony z owczej skóry. Zawiera on umowę własności jednego z budynków w York, który należał do diecezji. W wielu przypadkach dokumentów prawnych to właśnie taki rodzaj skóry był preferowanym materiałem w porównaniu do np. skóry bydlęcej, a to dlatego, że skóra owcza z powodu swej mniejszej trwałości sprawiała, że ciężej było przeprowadzać alteracje i podrabiać spisane na niej umowy.
Inny przykład odzyskanego z księgi ludzkiego DNA potrafi wskazać nam, które fragmenty księgi były najczęściej czytane - i tak, strony 23 - 30, zrobione ze skóry bydlęcej zawierające słowa przysięgi, którą każdy nowy kanonik musiał składać począwszy od XIII w. były najczęściej "używanym" fragmentem.
W Yorku znajdziemy też jedną z najlepiej zachowanych ulic średniowiecznych - tzw. Shambles. Wspominał o niej sam Wilhelm Zdobywca w swojej "Doomsday Book" w roku 1086. Ulicę tą oryginalnie, jak wspominaliśmy wyżej przy opisie życia św. Margaret, okupowali lokalni rzeźnicy.
Większość budynków, które obecnie tutaj znajdziemy zostało wybudowanych w latach 1350 - 1475.
A poniżej kilka zdjęć z poprzedniej wizyty w styyczniu 2018 roku, tym razem już nie mojego autorstwa...
Na tym kończymy naszą foto-relację i do zobaczenia oraz usłyszenia w kolejnych artykułach.
Laudetur Iesus Christus!
